درگیری های اخیر در عراق، چالشی جدی پیش روی نوری مالکی نخست وزیر عراق و دولت وی قرار داده و پرسش هایی را نیز درخصوص توانایی او در متحد نگهداشتن جامعه در مواقع افزایش شورش ها و درگیری ها مطرح کرده است.

جان کری، وزیر خارجه آمریکا روز یکشنبه گفت ایالات متحده به دولت عراق در نبرد با پیکارجویان مرتبط با القاعده کمک می کند، اما به این کشور نیرو اعزام نمی کند.

آنچه در پی می خوانید، پرسش و پاسخ هایی است که می تواند به روشن شدن درک خواننده از شرایط رو به وخامت عراق کمک کند.

1- مگر جنگ عراق تمام نشده است؟ چرا هنوز در این کشور درگیری وجود دارد؟

در واقع، سال گذشته (2013) مرگبارترین سال عراق از سال 2008 به بعد بوده است. تعداد کشته شدگان عراق از زمان اوج جنگ عراق و درگیری های فرقه ای بین اکثریت شیعه و اقلیت سنی که کشور را تا آستانه جنگ داخلی پیش برد، به بالاترین حد خود رسیده است. این تنش ها ادامه پیدا کرده و حتی به واسطه نارضایتی گسترده سنی ها از عملکرد دولت افزایش هم یافته است. سنی ها می گویند توسط دولت شیعی عراق، به حاشیه رانده شده اند و دولت به طرزی غیر منصفانه، آنها را آماج تدابیر شدید امنیتی قرار داده است.

خشم سنی ها، کار را برای پیکارجویان مرتبط با القاعده راحت تر کرده است. آنها می توانند راحت تر عضوگیری کنند و به عملیات های فرسایشی خود علیه نیروهای امنیتی ادامه دهند. خشونت ها، به ویژه در روزهای اخیر و در پی بازداشت یکی از نمایندگان سنی مجلس در شهر رمادی و هجوم ارتش به کمپ سنی های متحصن در دو شهر فلوجه و رمادی، افزایش یافته است.

سنی ها صلاحیت دولت را قبول ندارند و بعضی از افسران سنی مذهب ارتش نیز ترک خدمت کرده و علیه نیروهای ارتش و پلیس دست به اسلحه برده اند. اکنون بیم آن می رود که انتخابات ملی در ماه آوریل، خشونتهای بیشتری را سبب شود و کشور را به سمت جنگ داخلی سوق دهد.

2- مگر القاعده به عقب رانده نشد؟ چگونه است که آنها اکنون بخش هایی از عراق را در کنترل خود گرفته اند؟

آمریکا در تضعیف هسته رهبری القاعده در افغانستان و پاکستان دستاوردهای چشمگیری داشته، اما گروههای وابسته و متحد با القاعده به ویژه در عراق، در حال قدرت گیری هستند.

پس از خروج نیروهای آمریکایی از عراق در سال 2011، یک گروه وابسته به القاعده موسوم به "دولت اسلامی عراق و شام" (داعش) در میانه تنش های فزاینده فرقه ای قدرت گرفته و یک سری حملات خونین را علیه اماکن و پرسنل دولتی و شهروندان غیر نظامی ترتیب داده است.

داعش سرسختانه تلاش می کند از خلاء امنیتی در سراسر عراق سوءاستفاده کند. گزارش های ضد و نقیض از عراق حاکیست نیروهای داعش در اواخر هفته گذشته کل شهر فلوجه و اغلب بخش های شهر رمادی، مرکز استان غربی انبار را در کنترل گرفته اند. نیروهای ارتش عراق اکنون نبرد سنگینی را با پیکارجویان آغاز کرده اند تا کنترل این دو شهر را باز پس بگیرند.

3- فلوجه و رمادی در زمان جنگ عراق برای آمریکا اهمیت زیادی داشتند. آیا آمریکا قصد ندارد کمک کند؟

هر دو شهر فلوجه و رمادی در جریان جنگ عراق برای نیروهای آمریکایی جزو جبهه های مهم نبرد به شمار می آمدند. فلوجه به یکی از پناهگاه های شورشیان تبدیل شده بود؛ تا این که تفنگداران نیروی دریایی آمریکا در یکی از خونین ترین نبردهای خود در سال 2004، شبه نظامیان را از این شهر بیرون راندند.

در شهر رمادی، آمریکا از آنچه به "بیداری" مشهور شد حمایت کرد: رهبران قبایل علیه القاعده دست به اسلحه بردند و برای ایمن سازی استان انبار با نیروهای آمریکایی و عراقی متحد شدند. این، یک نقطه عطف در جنگ بود. اکنون تمام نیروهای آمریکایی از عراق خارج شده اند و واشنگتن دیگر مایل نیست به این کشور بازگردد. جان کری روز یکشنبه گذشته گفت آمریکا به عراق در نبرد علیه القاعده کمک می کند، اما این، "جنگ آنهاست."

4- سوریه چه ربطی به ماجرا دارد؟

جامعه جهانی مدت هاست که نگران سرریز شدن جنگ داخلی سوریه به مرزهای خارج از این کشور است ولی مشخص است که مناقشه سوریه دارد به افزایش خشونت ها و تنش ها در کشورهای همسایه از جمله عراق کمک می کند. داعش که پیش از این، با عنوان "القاعده عراق" شناخته می شد، اکنون به دولت اسلامی عراق و شام تغییر نام داده تا به نحوی منعکس کننده جاه طلبی های این گروه در سوریه و لبنان باشد. هدف آنها، تاسیس یک حکومت اسلامی یا "خلافت" مبتنی بر احکام شریعت است.

استان انبار 400 مایل با سوریه مرز مشترک دارد و به دلیل خلاء قدرت در این استان، پیکارجویان داعش به راحتی بین دو کشور رفت و آمد می کنند و در هر دو سوی مرز، حملاتی را ترتیب می دهند. اما عقب نشینی های اخیر این گروه در سوریه، عراق را بیش از پیش در کانون توجه داعش قرار داده است.

5- درست است که افراد داعش در لبنان هم حضور دارند؟ به نظر می رسد این منطقه واقعا درگیر هرج و مرج شده است.

نشانه هایی مبنی بر توجه داعش به لبنان نیز دیده می شود. این گروه می گوید مسوول بمب گذاری انتحاری روز پنجشنبه در حومه جنوبی بیروت بوده است. (منطقه ای که تحت کنترل حزب الله لبنان قرار دارد). داعش هشدار داده است که اگر حزب الله به ارسال نیرو به سوریه برای دفاع از رژیم بشار اسد مقابل شورشیان ادامه دهد، حملات بیشتری را علیه حزب الله اجرا خواهد کرد.

باید گفت که ضعف دولت های عراق، سوریه و لبنان به قدرت گیری القاعده کمک کرده است. اکنون جان کری داعش را "خطرناک ترین بازیگر منطقه" می خواند.

بعضی از کارشناسان، عراق، سوریه و لبنان را عرصه یک جنگ وکالتی و غیابی بین ایران و قدرت های منطقه می دانند. جنگ داخلی عراق در کنار جنگ سوریه، می تواند به تنش های فرقه ای بیافزاید و منطقه را بی ثبات کند.